Α. Το ασφαλιστικό ως Κουβανέζικη λιμουζίνα
Το 2016 έχουμε νέο ασφαλιστικό για να εξασφαλίσουμε τη βιωσιμότητα των συντάξεων. Την ίδια συζήτηση είχαμε το 2014, το 2011, το 2010, το 2008 και το 2002. Όλες τις φορές «εξασφαλίστηκε η βιωσιμότητα». Φέτος, έχουμε και την πρωτοτυπία να εξαγγέλλεται και νέο ασφαλιστικό εκτός από το φετινό: Ο κ. Κατρούγκαλος μας λέει ότι θα μάθουμε αν θα υπάρχουν περικοπές ή αυξήσεις σε τρία χρόνια, μετά την αποχώρηση της τρόικας. Ώσπου να πάρω, εγώ προσωπικά, σύνταξη, υπολογίζω να έχουν περάσει άλλα έξι, ίσως και επτά ασφαλιστικά νομοσχέδια. Ως συνταξιούχος, θα δω καμιά δεκαριά ακόμα.
Το ασφαλιστικό σύστημα μοιάζει με μεγάλη, άλλοτε πολυτελή, σακαράκα παλιάς τεχνολογίας που κάθε τόσο μένει στο δρόμο – σαν λιμουζίνα που κυκλοφορεί ακόμα στους δρόμους της Αβάνας. Φέτος τρέχει, ως οδική βοήθεια, ο εμπειροτέχνης του ΣΥΡΙΖΑ να διασώσει τα μερεμέτια της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ. Αυτή τη φορά μας προειδοποιεί ότι θα χρειαστούμε ξανά συνεργείο το 2018. Και βλέπουμε.
Μόνο στην Κούβα βρίσκεις τέτοιες σακαράκες. Στον υπόλοιπο κόσμο έχουν αντικατασταθεί προ καιρού. Έχουν πάρει αυτοκινητάκια, οικονομικά και ευέλικτα, πιο προσαρμοσμένα στους στενούς και ανηφορικούς δρόμους που βλέπουμε μπροστά.
Μήπως είναι πια καιρός να πάρουμε και εμείς ένα τέτοιο αυτοκινητάκι;
Ας μιλήσουμε, όμως, ανοικτά: Το ασφαλιστικό μας σύστημα πείθει μόνο αυτούς που ευθύνονται για το σημερινό του χάλι. Δηλαδή τα δύο κόμματα που κυβερνούσαν ως το 2015 και το κόμμα που κυβερνά τώρα. Για εμάς τους υπόλοιπους, και για το Ποτάμι σαν νέο κόμμα, αυτό που χρειάζεται είναι μια νέα αρχή.
Β. Γιατί αυτή η τρικομματική αναπαλαίωση οδηγεί πάλι σε αδιέξοδο
Από το 2010, πάνω από 5 νομοθετήματα συνθέτουν ένα δυσνόητο τοπίο. Από τη μια, ο νόμοι Λοβέρδου-Βρούτση καθιέρωσαν ένα περιοριστικό σύστημα που θα έβγαζε την πρώτη του πλήρη σύνταξη για τους νέους μόνο μετά το 2030. Από την άλλη, προσπαθούσαν να πείσουν εμάς τους υπόλοιπους ότι την έχουμε γλυτώσει. Αυτός ο ισορροπισμός δεν απέδωσε – αφού αναγκάστηκαν δέκα και πλέον φορές να περικόψουν τις συντάξεις. Ενώ το σύστημα των νέων ήταν, μετά το 2010, σχετικά σταθερό, το ‘σύστημα’ των παλιών, δηλαδή η σύνταξη της γενιάς που ήδη εργάζεται, άλλαζε συνεχώς. Όπως φαίνεται, η μετάλλαξη θα συνεχίζεται και στο μέλλον, και με αυξανόμενη συχνότητα. Στο μεταξύ το βάρος των συντάξεων στην παραγωγή αυξάνεται συνεχώς – το ακριβότερο σύστημα σαν ποσοστό του ΑΕΠ στην Ευρώπη – ενώ η δημογραφία επιδεινώνεται κάθε χρόνο που περνά.
Στην πράξη έχουν φτιάξει ένα «σύστημα ισορροπίας του τρόμου»: ένα σύστημα-ζόμπι για νέους αναμετράται με ένα σύστημα-πολυτραυματία για τους παλιούς. Το μόνο που προάγει είναι η ανασφάλεια και αίσθηση ματαιότητας της κοινωνικής ασφάλισης.
Η αντίδραση ΝΔ/ΠΑΣΟΚ ήταν να κρύβουν τα στοιχεία και τις μελέτες και να αποσείουν τις ευθύνες τους. Δεν τόλμησαν να εκδώσουν ούτε μια σύνταξη, όπως επέβαλε ο ίδιος ο νόμος για τον οποίον περηφανεύονται. Το όχημα, δηλαδή, πάλι μας άφησε.
Ο ΣΥΡΙΖΑ, τώρα, καλείται για επιδιόρθωση. Το κάνει επεκτείνοντας το σύστημα ΝΔ/ΠΑΣΟΚ σε όλους. Με αυτόν τον τρόπο, όμως μας υπενθυμίζει για ποιους λόγους το παλιό σύστημα – ακόμη και μετά τις συνδυασμένες παρεμβάσεις ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/ΣΥΡΙΖΑ – παραμένει βαρίδι στην οικονομία και εμπόδιο στην ανάκαμψη. Διαπιστώνουμε αυτό σε τρείς κεντρικές επιλογές:
Πρώτον αυτοί που θα συνταξιοδοτηθούν από εδώ και πέρα, αλλά και όλοι οι σημερινοί συνταξιούχοι θα δικαιούνται μόνο αυτό που οι ίδιοι επιφύλασσαν στα παιδιά τους – δηλαδή τα ποσά που προκύπτουν αν εφαρμοστούν οι ίδιοι οι κανόνες και σε αυτούς. Έτσι βλέπουν άμεσα τι σημαίνει το δημιούργημά τους: Να πληρώνεις πολλά και να παίρνεις πολύ λιγότερα.
Δεύτερον, στους ελεύθερους επαγγελματίες εφαρμόζονται οι ίδιοι κανόνες εισφορών που εφαρμόζονται εξ αρχής στους μισθωτούς. Με τα τεράστια ποσά που προκύπτουν βλέπουν εκείνοι, και μαζί τους και εμείς, τι σημαίνει ψηλό μη μισθολογικό κόστος. Ο καθένας καταλαβαίνει γιατί αυτό λειτουργεί σαν βάρος στην οικονομία. Γιατί πριν ακόμη αρχίσει να παράγει ο πολίτης, το Κράτος έχει βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη του.
Τρίτον, η αμφισημία συνεχίζεται. Θα μειωθούν ή όχι οι συντάξεις; Ο ΣΥΡΙΖΑ λέει ότι μετά την κρίση θα τρώμε με χρυσά κουτάλια. Οι ΝΔ/ΠΑΣΟΚ, αν και ως τώρα έλεγαν πως για τις περικοπές τις έφερνε η κρίση και όχι το σύστημά τους, τώρα αναδιπλώνονται και προειδοποιούν για νέες περικοπές. Δηλαδή προαναγγέλλεται προκαταβολικά νέο ασφαλιστικό σε τρία χρόνια. Η ανευθυνότητα των κομμάτων μεταφράζεται σε ανασφάλεια για τον πολίτη.
Η επιδιόρθωση Κατρούγκαλου έχει το θετικό ότι εφαρμόζει κοινούς κανόνες: Σε νέους και παλιούς. Σε μισθωτούς, αγρότες και ελεύθερους επαγγελματίες. Αν είναι έτσι, και αν δεν υποχωρήσει, θα έχουμε μεγάλη ελάφρυνση της γραφειοκρατίας και απλοποίηση των συναλλαγών με το Κράτος. Ίσως σημαίνει επίσης, και αναλόγως του επόμενου ασφαλιστικού, κάποια διόρθωση στο ισοζύγιο μεταξύ γενεών που ως τώρα επιβάρυνε μόνο νέους.
Δύο μέρες μετά την ανακοίνωση, η ανακούφιση των κοινών κανόνων ξεφτάει: Κάθε ομάδα που συναντά κυβερνητικούς, φεύγει και με μια υποχώρηση. Ώσπου να περάσουν οι Νόμοι, θα είναι, και αυτό το Ασφαλιστικό γεμάτο τρύπες, αντάξιο των ΝΔ και ΠΑΣΟΚ. Τρία κόμματα, μια πολιτική.
Ο ΣΥΡΙΖΑ επιδιορθώνει το όχημα, προκειμένου να ξαναχαλάσει λίγο πιο πέρα. Ίσα-ίσα, διαλύοντας την επιμελημένη ομίχλη, ο τοίχος μπροστά μας φαίνεται καθαρά. Ο καθένας καταλαβαίνει ότι τα αδιέξοδα, παραμένουν αδυσώπητα.
Ο μόνος τρόπος να ξεπεράσουμε τα αδιέξοδα είναι μια νέα αρχή.
Γ’ Η πρόταση του Ποταμιού: προς ένα σύστημα του 21ου αιώνα
Παρά την αστάθεια, το σύστημα ΝΔ/ΠΑΣΟΚ/ΣΥΡΙΖΑ κατοχυρώνει την αποκλειστικότητα του Κράτους. Οι νέες προτάσεις ενοχλούν επειδή εφαρμόζουν με συνέπεια τις αρχές ενός μονολιθικά Δημόσιου, υπερβολικά γενναιόδωρου και στον πυρήνα του άκαμπτου συστήματος. Ενός συστήματος σαν αυτά που εγκατέλειψαν σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες. Το έκαναν επειδή τους ενοχλούσαν ακριβώς αυτά που μας ενοχλούν τώρα στην νέα μετάλλαξη του παλιού συστήματος.
Στην ΕΕ οι μεταρρυθμίσεις εγκατέλειψαν τις ιδεοληψίες και εγκαθίδρυσαν μια κοινή προσπάθεια του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. Ελάφρυναν το βάρος στην παραγωγή επιμερίζοντας το βάρος ευρύτερα. Έτσι περιόρισαν την υποθήκευση του μέλλοντος, προωθώντας μεικτά συστήματα όπου οι υψηλότερες συντάξεις εξαρτώνται από την ευστοχία επενδύσεων και η ευελιξία αντικαθιστά την μονολιθικότητα. Κατάφεραν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των νέων εργαζομένων για να κάνουν, όλοι μαζί, τη νέα αρχή.
Το Ποτάμι προτείνει, ευθαρσώς, ένα μοντέλο τριών πυλώνων. Ένα τέτοιο μοντέλο διακρίνει τους ρόλους της κοινωνικής και επαγγελματικής αλληλεγγύης. Ιεραρχεί προτεραιότητες και αφήνει πεδίο ευελιξίας για αποκλίσεις από το μέσο όρο, χωρίς αυτές να επιβαρύνουν τρίτους. Στην πλήρη ανάπτυξη του το σύστημα αυτό, αντικαθιστά το σύνολο της σημερινής προστασίας γήρατος, εξασφαλίζοντας ποσοστό αναπλήρωσης γύρω στο 70% των τελικών αποδοχών, παρόμοιο με τα ισχύοντα στην ΕΕ. Σε ένα τέτοιο σύστημα, χωρίς να περιορίζεται η συνολική προστασία, ο κρατικός πυλώνας είναι σημαντικά μικρότερος από σήμερα, αφήνοντας χώρο για τους νέους πυλώνες. Για να μην μας προκύψει άλλο ένα σύστημα-ζόμπι που δεν θα εφαρμοστεί ποτέ, απαραίτητη είναι η σύντμηση της μεταβατικής περιόδου προκειμένου να αρχίσει η απόδοση του συστήματος ταχύτερα.
Ένα τέτοιο σύστημα βάζει οριστικό τέλος στον φαύλο κύκλο αλλεπάλληλων ασφαλιστικών νόμων. Οι παράμετροί του προσαρμόζονται ώστε να μην μπουν φραγμοί στην ανάκαμψη. Από τον πρώτο κιόλας χρόνο εισαγωγής του ο νέος εργαζόμενος καταλαβαίνει ότι έχει γυρίσει σελίδα – ότι τα λεφτά του δεν πάνε, πια, σε μια μαύρη τρύπα.
Η πρόταση του Ποταμιού μπορεί να κάνει την ευχή μιας νέας αρχής, πραγματικότητα.
