Ο βουλευτής Αττικής του Ποταμιού, Γιώργος Μαυρωτάς, τοποθετήθηκε στη χθεσινή κοινή συνεδρίαση της Διαρκούς Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων και της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Έρευνας και Τεχνολογίας της Βουλής με θέμα το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων (ΥΠ.Π.Ε.Θ.) «Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (Ελ.Ιδ.Ε.Κ.) και άλλες διατάξεις».
Ο κ. Μαυρωτάς ξεκίνησε την τοποθέτησή του, κάνοντας αναφορά σε όσα ειπώθηκαν στη προημερησίας συζήτηση στη Βουλή για την Παιδεία, αλλά και στα λεγόμενα του Αναπληρωτή Υπουργού Παιδείας κ. Φωτάκη για τις κατατάξεις των πανεπιστημίων, λέγοντας ότι οι διάφορες κατατάξεις βασίζονται σε διαφορετικά κριτήρια και ότι τα ελληνικά πανεπιστήμια δεν θα πρέπει ούτε να πανηγυρίζουν, αλλά ούτε και να τα «βάφουν μαύρα». Εκεί που υστερούν είναι στους δείκτες εξωστρέφειας και στους δείκτες διασύνδεσης με την παραγωγή, και εκεί είναι που πρέπει να γίνει δουλειά για να βελτιωθεί η θέση τους, καθώς σε ένα παγκοσμιοποιημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον αυτές τις κατατάξεις δεν μπορούμε να τις αγνοούμε.
Στη συνέχεια επισήμανε ότι όπως ανέφερε και ο κ. Φωτάκης, το Ελ.Ιδ.Ε.Κ. θα είναι ένα όχημα ανάσχεσης του “brain drain”, σημειώνοντας ότι μια από τις βασικές αιτίες του δεν είναι τόσο το οικονομικό θέμα, όσο αυτό της αξιοκρατίας στη χώρα μας. Σε αυτό το σημείο, άσκησε κριτική στην Κυβέρνηση, λέγοντας πως με τις κοινοβουλευτικές διαδικασίες που ακολουθεί, προσπαθώντας να περάσει λάθρα διατάξεις για προσωποπαγείς θέσεις και φωτογραφικές διατάξεις, δεν συμβάλει καθόλου στην βελτίωση της κατάστασης.
Όσον αφορά στο Ελ.Ιδ.Ε.Κ. εξέφρασε την άποψη, ότι ίσως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η οποία σύναψε δανειακή σύμβαση με το Ελληνικό Κράτος, να μην είχε εμπιστοσύνη στις κρατικές δομές και θέλησε να δημιουργηθεί μια πιο ανεξάρτητη δομή, που θα λειτουργήσει παράλληλα με τις υπόλοιπες δομές, που υπάρχουν για την Έρευνα, και για αυτό εγείρονται ερωτήματα όπως γιατί στην Έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους δεν αναφέρονται οι οικονομικές επιπτώσεις από τους τόκους του δανείου, καθώς αποτελούν στην ουσία κόστος για το Κράτος.
Επίσης, διερωτήθηκε ποιος θα είναι από εδώ και πέρα ο ρόλος της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ), καθώς φαίνονται επικαλύψεις, ενώ το ζήτημα είναι οι δύο φορείς να λειτουργούν συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά. Σημείωσε ότι ίσως πρέπει να δούμε αν το Ελ.Ιδ.Ε.Κ. θα είναι μια αφορμή για βελτίωση ή απλούστευση κάποιων διαδικασιών στην ΓΓΕΤ, για παράδειγμα, περισσότεροι βαθμοί ελευθερίας έναντι του δημόσιου λογιστικού, που θα έδιναν μεγαλύτερη άνεση και στην υπάρχουσα δομή της ΓΓΕΤ ή θα είναι ένα όχημα μετάβασης από την ΓΓΕΤ σε κάποια άλλη μορφή. Επίσης ένα θέμα που δεν αναπτύσσεται είναι η συνεργασία μεταξύ του Ελ.Ιδ.Ε.Κ. και του ΕΣΕΚ.
Διατύπωσε την άποψη του Ποταμιού, ότι με τον περιορισμό της 3ετίας στα ερευνητικά προγράμματα, αποκλείονται πιο μακροπρόθεσμα ερευνητικά και επιστημονικά projects, καθώς αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει για την χρηματοδότηση δομών εντατικής και στοχευμένης έρευνας.
Προβληματίστηκε για το σημείο του νομοσχεδίου, που ο Υπουργός θα έχει δικαίωμα ένστασης σε επιλογές των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων για τα μέλη της Γενικής Συνέλευσης. Σε σχέση με τις διαδικασίες στελέχωσης και το ότι θα υπάρξουν ανοιχτές προσκλήσεις σημείωσε ότι είναι πολύ θετικό, ενώ το ίδιο θα πρέπει να γίνει και για το προσωπικό, ακόμη και για τις αποσπάσεις και να μην γίνει κατάχρηση των απευθείας αναθέσεων.
Ολοκληρώνοντας την τοποθέτησή του, διατύπωσε την άποψη ότι πρόκειται για μια δομή η οποία προσπαθεί να πατήσει στα χνάρια και άλλων καθιερωμένων ερευνητικών φορέων παγκοσμίως όπως τα NSF και ERC, δηλαδή να έχει μια ανεξαρτησία, ενώ δεν πρέπει να αποτελέσει ένα «πυροτέχνημα» που μετά από 3 χρόνια θα σβήσει, όταν θα έχουν λίγο-πολύ τελειώσει και τα λεφτά του δανείου.
Τέλος, σημείωσε με νόημα ότι σε σχέση με τις νομοθετικές πρακτικές της Κυβέρνησης, θα τηρήσει τις επιφυλάξεις του μέχρι να δει το νομοσχέδιο στην Ολομέλεια, εφόσον υπάρξουν διαφόρων ειδών παρεμβάσεις, τροπολογίες και νομοθετικές βελτιώσεις.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της ομιλίας:
Ευχαριστώ, κ. Πρόεδρε. Θα ξεκινήσω και εγώ με κάποια από αυτά που ακούστηκαν χθες στη συζήτηση για την Παιδεία και σε αυτά που ανέφερε προηγουμένως ο κ. Φωτάκης, ο Αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας, για τις κατατάξεις των πανεπιστημίων, λέγοντας ότι έχουν και διαφορετικά κριτήρια αυτές οι κατατάξεις, η QS δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην εκπαιδευτική διαδικασία, η κατάταξη των Times δίνει περισσότερη έμφαση στην έρευνα. Η άποψή μου για τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι ότι ούτε θα πρέπει να πανηγυρίζουν, αλλά ούτε και θα πρέπει να τα βάφουν μαύρα. Είναι σε μια κατάσταση, η οποία απεικονίζει την εικόνα αυτή και εάν θέλουμε να δούμε τους δείκτες και τα κριτήρια σε αυτές τις κατατάξεις, θα δούμε ότι εκεί που υστερούν περισσότερο τα ελληνικά πανεπιστήμια είναι στους δείκτες εξωστρέφειας και στους δείκτες διασύνδεσης με την παραγωγή.
Εκεί πέρα, δηλαδή, δείκτες οι οποίοι μετράνε σε αυτές τις κατατάξεις, υπάρχει δουλειά που μπορεί να γίνει στα ελληνικά πανεπιστήμια, να βελτιώσουμε τη θέση, γιατί όσο και αν αμφισβητούνται αυτές οι καταστάσεις, σε ένα παγκοσμιοποιημένο εκπαιδευτικό περιβάλλον πρέπει να τις παίρνουμε υπόψη μας ή τουλάχιστον δεν μπορούμε να τις αγνοούμε.
Επίσης, ακούστηκε πάλι από τον κ. Φωτάκη ότι -και το έχουμε πει σε όλους τους τόνους- το Ελ.Ιδ.Ε.Κ., το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας θα είναι ένα όχημα ανάσχεσης του “brain drain”, δηλαδή, της «διαρροής εγκεφάλων» στο εξωτερικό και κυρίως, ας το πούμε εγκεφάλων υψηλής προστιθέμενης αξίας με την έννοια ότι είναι επιστήμονες, ως επί το πλείστον. Θα ήθελα να σημειώσω σε αυτό το σημείο ότι γενικά μια από τις βασικές αιτίες του “brain drain” δεν είναι τόσο το οικονομικό θέμα. Υπάρχει και ένα άλλο θέμα που το αναφέρουν όλοι στις συνεντεύξεις ή στις έρευνες που γίνονται ότι υπάρχει ένα θέμα αξιοκρατίας στη χώρα μας. Είμαστε μια χώρα με πολλές πιασμένες καρέκλες, με αποτέλεσμα οι νέοι επιστήμονες να μη βρίσκουν εύκολα διεξόδους στο υπάρχον σύστημα και επιτρέψτε μου να πω ότι σε αυτό δεν συμβάλει και η σημερινή κυβέρνηση με κάποιες κοινοβουλευτικές διαδικασίες που ακολουθεί, που λάθρα προσπαθεί να περάσει κάποιες διατάξεις για προσωποπαγείς θέσεις, οι οποίες, κατά τη γνώμη μου, κλείνουν ακόμη περισσότερο το σύστημα. Θα πρέπει όλα αυτά να γίνονται με ανοικτές διαδικασίες, με ανοικτές προκηρύξεις, ανοικτές προσκλήσεις και αυτό θα πρέπει να γίνεται και με μια ανοικτή και διαφανή κοινοβουλευτική διαδικασία και όχι με νομοτεχνικές βελτιώσεις πάνω σε τροπολογίες σε άσχετα νομοσχέδια ή με φωτογραφικές διατάξεις.
Κλείνω αυτή τη σύντομη παρένθεση και να πάω λίγο στο συγκεκριμένο θέμα που έχει να κάνει με το Ελ.Ιδ.Ε.Κ., το Ελληνικό Ίδρυμα έρευνας και καινοτομίας. Θεωρώ και δεν ξέρω αν είναι έτσι, αλλά η δική μου άποψη είναι ότι πρόκειται ουσιαστικά για μια δομή, η οποία δημιουργείται προκειμένου να βρεθούν χρήματα για την έρευνα, καθότι είμαστε μια χώρα που δεν έχουμε και τόσο μεγάλη άνεση πόρων. Αυτά τα χρήματα βρίσκονται μέσω ενός δανείου από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Φαντάζομαι ότι θα πρέπει να ήταν και μια προσωπική υπόθεση του κ. Φωτάκη στο να καταφέρει να συνάψει αυτή τη σύμβαση το Ελληνικό Κράτος και προκειμένου να γίνει αυτό, επειδή η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων ίσως δεν είχε πολλή εμπιστοσύνη στις κρατικές δομές, θέλησε να δημιουργήσει μια πιο ανεξάρτητη δομή, η οποία ήταν το Ελ.Ιδ.Ε.Κ. και η οποία θα λειτουργήσει παράλληλα με τις υπάρχουσες δομές που έχουμε για την έρευνα και εδώ υπάρχουν κάποια ερωτηματικά. Δηλαδή, πάμε με βάση την ανάγκη που υπάρχει να φτιάξουμε κάτι που σε άλλες χώρες ή σε άλλες δομές υπήρχε, όπως το NSF στην Αμερική ή το ERC στην Ε.Ε., δομές, οι οποίες είναι ανεξάρτητες από το κράτος και έχουν σαν στόχο να προωθήσουν την ερευνητική δραστηριότητα.
Όμως, εγείρονται κάποια ερωτηματικά, όπως για παράδειγμα, ποιος θα είναι από εδώ και πέρα ο ρόλος της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας, της ΓΓΕΤ. Είπατε κάποια πράγματα ότι είναι δύο διακριτοί ρόλοι, αλλά βλέπουμε κάποιες επικαλύψεις και το ζήτημα είναι αυτοί οι δύο φορείς να λειτουργούν συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά και ίσως το Ελ.Ιδ.Ε.Κ. είναι μια αφορμή για βελτίωση ή απλούστευση κάποιων διαδικασιών στην ΓΓΕΤ, για παράδειγμα, περισσότεροι βαθμοί ελευθερίας έναντι του δημόσιου λογιστικού, που θα έδιναν και μεγαλύτερη άνεση και στην υπάρχουσα δομή της ΓΓΕΤ. Επίσης, αν το Ελ.Ιδ.Ε.Κ. ουσιαστικά στελεχωθεί με αποσπάσεις από υπάρχοντες φορείς, μήπως θα πρέπει να δούμε αν θα υπάρξει αποψίλωση στις δομές αυτές από τις οποίες θα φύγουν οι αποσπασμένοι, όπως αναφέρεται στο άρθρο 10. Οπότε, δηλαδή, πρέπει να ξεχωρίσουμε να δούμε μήπως το Ελ.Ιδ.Ε.Κ. είναι ένα όχημα μετάβασης από την ΓΓΕΤ σε κάποια άλλη δομή. Είναι ένα ερώτημα αυτό.
Αναφέρεται στο άρθρο 5.3 κάτι το οποίο είναι ενδεικτικό ίσως για τη φιλοσοφία του Ελ.Ιδ.Ε.Κ., ότι τα διάφορα ερευνητικά projects, τα οποία θα υπάρχουν, θα έχουν μέγιστο χρόνο ολοκλήρωσης τα τρία χρόνια, θα είναι, δηλαδή, τριετή στο μάξιμουμ.
Η γνώμη μας στο ΠΟΤΑΜΙ είναι ότι με αυτόν τον περιορισμό ουσιαστικά, αποκλείονται πιο μακροπρόθεσμα ερευνητικά και επιστημονικά projects και δεν ξέρουμε ποια είναι η σκοπιμότητα του να μπει αυτό το άνω όριο στην τριετία. Βλέπω ότι ίσως είναι και θέμα στρατηγικής ή προτεραιότητας γιατί η μέχρι σήμερα εμπειρία τόσο από τις υπηρεσίες όσο και από το Υπουργείο είναι ότι τα χρήματα που υπάρχουν, η πρακτική είναι να μοιράζονται σε πολλά μικρά ποσά δηλαδή, να είναι κατακερματισμένα ας το πούμε κάπως, ώστε να χρηματοδοτούνται όσο το δυνατόν περισσότεροί και να είναι όλοι λίγο πολύ ευχαριστημένοι. Υπάρχει δηλαδή μια πολυδιάσπαση των ερευνητικών κονδυλίων, ως επί των πλείστων σε νέους ερευνητές όπως είπαμε για την ανάθεση του brain drain. Όταν όμως βάζουμε έναν τριετή ορίζοντα σαν μέγιστο, αυτό δεν μπορεί να γίνει όχημα για την χρηματοδότηση δομών εντατικής και στοχευμένης έρευνας, συγκέντρωσης, διατήρησης, οργάνωσης και αναπαραγωγής πληροφορίας και ερευνητικών γραμμών παραγωγής δηλαδή, να δημιουργηθούνε κάποια οικοσυστήματα που θα έχουν μεγαλύτερο χρόνο ζωής.
Ένα άλλο σημείο που μου έκανε εντύπωση, είναι ότι ο Υπουργός θα έχει δικαίωμα ένστασης σε επιλογές των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων για τα μέλη της γενικής συνέλευσης και αυτό θα θέλαμε κάπως να εξηγηθεί και μήπως, θα έπρεπε να δίνεται ας το πούμε αυτή η δυνατότητα στον Υπουργό αλλά με αυξημένη πλειοψηφία από τη γενική συνέλευση; Δηλαδή, να χρειάζεται μια πλειοψηφία 2/3 προκειμένου να απορριφθεί κάποιος επειδή έχει ένσταση ο Υπουργός;
Σε ότι έχει να κάνει με τη γενική συνέλευση του Ελ. Ιδ. Ε.Κ. που ουσιαστικά αποτελείται από εκπροσώπους από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα, συγκεκριμένα, στο άρθρο 7 που αναφέρεται το άρθρο 13α του 4310/2014 όπως ουσιαστικά τροποποιήθηκε με τον πρόσφατο νόμο που ψηφίσαμε για τις ρυθμίσεις στην έρευνα. Σε αυτό το συγκεκριμένο χωρίο υπάρχουν τα 10 ερευνητικά κέντρα, και τα κέντρα της Ακαδημίας Αθηνών. Αυτά είναι πόσα ακριβώς, είναι και τα 14 τα οποία υπάρχουν στην Ακαδημία Αθηνών; Δηλαδή εκεί ίσως πρέπει να υπάρξει λίγο μεγαλύτερος καθορισμός του ποια ακριβώς ερευνητικά κέντρα, θα συμμετέχουν στη γενική συνέλευση του Ελ. Ιδ. Ε.Κ..
Θα πρέπει να παρατηρήσω ότι, έχει γίνει πολύ καλή δουλειά στο σχεδιασμό της δομής δηλαδή, σε ότι έχει να κάνει με τις κυλιόμενες θητείες στο 9μελές επιστημονικό συμβούλιο ώστε να υπάρχει αυτή η συνέχεια, η οποία λείπει γενικά από δημόσια διοίκηση. Δηλαδή τα 3 μέλη να είναι για μια 4ετία, 3 για μια τριετία, 3 για διετία και να εναλλάσσονται έχοντας πάντα τους παλαιότερους μέσα, ώστε να υπάρχει η μεταφορά της εμπειρίας και της τεχνογνωσίας. Αυτό είναι ένα από τα καλά σημάδια του νομοσχεδίου.
Ένα άλλο σημείο που χρειάζεται αποσαφήνιση, είναι ποια θα είναι αλληλεπίδραση και η συνεργασία μεταξύ του Ελ. Ιδ. Ε.Κ. και ΕΣΕΚ. Λέμε κάποια πράγματα ότι 3 μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής θα είναι από το ΕΣΕΚ, αλλά μήπως θα πρέπει να υπάρχει μια μεγαλύτερη αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο φορέων κυρίως σε ότι έχει να κάνει και με την ΕΣΕΤΑΚ δηλαδή, με το εθνικό σχέδιο το οποίο υποτίθεται ότι θα πρέπει κάποια στιγμή να περάσει και από τη Βουλή να το δούμε, και να περιγραφούνε λίγο καλύτερα οι σχέσεις που θα έχει το Ελ. Ιδ. Ε.Κ. με τις δομές που ψηφίσαμε πριν από μερικούς μήνες δηλαδή, με το ΕΣΕΚ και με την κατάστρωση του ΕΣΕΤΑΚ.
Σε σχέση με τις διαδικασίες στελέχωσης, το ότι θα υπάρξουν ανοιχτές προσκλήσεις είναι πολύ θετικό. Το ίδιο φαντάζομαι θα πρέπει να γίνει και για το προσωπικό, ακόμη και για τις αποσπάσεις, δηλαδή να μην υπάρχουν ανοικτές προσκλήσεις στους διάφορους φορείς του Δημοσίου για αποσπάσεις προς το Ελ.Ιδ.Ε.Κ., για να μην έχουμε φαινόμενα που έχουμε παρατηρήσει γενικά σε φορείς του Υπουργείου Παιδείας. Πρόσφατα κάναμε κάποιες ερωτήσεις για το Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, όπου υπάρχει μια κατάχρηση των απευθείας αναθέσεων.
Βεβαίως, είναι πολύ χρήσιμο το γεγονός ότι έχουμε τις συμβάσεις στα χέρια μας, έστω και αυτήν τη στιγμή. Από κάποια πράγματα που είδα, καταλαβαίνω ότι οι οικονομικοί πόροι δεν μπορούν να υπάρξουν μέσα, με την έννοια ότι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, όπως μας εξήγησε στις 15 Ιουλίου, επειδή συνεργάζεται και με άλλες χώρες και κάθε χώρα την κοιτάζει ξεχωριστά, δεν μπορεί να ξέρει η μία χώρα τι συμφωνία κάνει με την άλλη, αλλά είναι πολύ διαφωτιστικό το γεγονός ότι υπάρχουν, εκτός από τα οικονομικά και άλλοι δείκτες, όπως οι εκροές, τις οποίες είναι και πολύ χρήσιμο να τις μελετήσουμε. Δεν έχω προλάβει να το δω. Στη συζήτηση κατά άρθρο θα μπορέσουμε θα τα δούμε αυτά όλα.
Μια απορία μου, επίσης, είναι στην έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, αφού πρόκειται για δάνειο, γιατί δεν αναφέρονται στις οικονομικές επιπτώσεις οι τόκοι του δανείου, οι οποίοι θα αποτελέσουν και κόστος, ουσιαστικά, για το Κράτος; Στην έκθεση Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, κατά τη δική μου άποψη, θα έπρεπε να αναφέρονται.
Γενικά, βλέπουμε μια δομή η οποία παρουσιάζεται ότι προσπαθεί να πατήσει στα χνάρια και άλλων καθιερωμένων ερευνητικών φορέων παγκοσμίως, δηλαδή έχει μια ανεξαρτησία και θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα έχει αυτήν την ανεξαρτησία και δεν θέλουμε αυτή η δομή, ουσιαστικά, να αποτελέσει ένα «πυροτέχνημα» που μετά από 3 χρόνια θα σβήσει, όταν θα έχουν λίγο-πολύ τελειώσει και τα λεφτά του δανείου. Θέλουμε να έχει την αρχική σφραγίδα του Αναπληρωτή Υπουργού, αλλά να μην εξαρτάται, για παράδειγμα, από το αν καταργηθεί αυτή η θέση του Αναπληρωτή Υπουργού αρμόδιου για την έρευνα και την καινοτομία και ατονήσει και η συγκεκριμένη δομή. Δηλαδή, βλέπουμε κάποιες καλές προθέσεις ως προς την εφαρμογή.
Σε σχέση με τις νομοθετικές πρακτικές της Κυβέρνησης, επειδή έχουμε «καεί στο χυλό θα φυσήξουμε και το γιαούρτι» στη συγκεκριμένη περίπτωση, δηλαδή θα τηρήσουμε τις επιφυλάξεις μας για να δούμε πώς θα φτάσει και το νομοσχέδιο στην Ολομέλεια, δηλαδή αν θα υπάρξουν διαφόρων ειδών παρεμβάσεις, τροπολογίες και νομοτεχνικές βελτιώσεις, οπότε και εκεί θα έχουμε την οριστική μας άποψη.
Ευχαριστώ πολύ.
