Η ομιλία του Θάνου Βερέμη στο 3ο συνέδριο του Ποταμιού
Δείτε το βίντεο της ομιλίας εδώ:
Διαβάστε το κείμενο της ομιλίας εδώ:
Ευχαριστώ κ. Πρόεδρε. Γιατί άραγε δεν αισθάνεται κανείς μοναξιά στο Ποτάμι; Ερώτημα! Αυτό απαντά στο «Gluckman» τον καημένο, που αναρωτιέται. Τώρα ως προς το φόβο. Ο φόβος είναι σοβαρό στοιχείο στην ιστορία και με αυτόν θα ασχοληθώ σήμερα.
Το θέμα μου είναι το μακεδονικό. Πρέπει να πω πρώτα απ' όλα ότι συμπλέω με το Ποτάμι στην απόφασή του να θεωρήσει αποδεκτή τη λύση αυτή που δόθηκε. Το εξαιρετικό είναι πάντα ο εχθρός του εφικτού. Και ο Ελευθέριος Βενιζέλος έμεινε στην ιστορία ως ο δημιουργός του εφικτού, γι' αυτό θα τον θυμόμαστε. Το εξαιρετικό δεν υπάρχει στην ιστορία.
Να πω δυο λόγια για το μακεδονικό. Να πούμε πρώτα απ' όλα ότι μακεδονικό είναι εξαιρετικά μπλεγμένο θέμα γιατί εμφιλοχωρούν πάρα πολλοί παράγοντες.
Πρώτον, είναι πολύ δύσκολο να αποκτήσει μια σταθερή ταυτότητα ο μεθοριακός πληθυσμός είτε είναι στα Βαλκάνια μεθόριος με άλλες χώρες, είτε είναι στην Πρωσία του παρελθόντος και τη σημερινή ανατολική Γερμανία που είναι μεθόριος και αυτό το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται στην ιστορία συνεχώς. Δηλαδή οι μεθοριακές περιοχές έχουν προβλήματα ταυτότητας, ανακατέματα και τα λοιπά. Απόδειξη άλλωστε ότι ο Μοριάς ο οποίος εκσλαβίστηκε πλήρως και σε αυτό είχε δίκιο ο Fallmerayer τον 7ο αιώνα, εξαφανίστηκε το είδος που τον εσλάβισε, διότι σε έναν αιώνα μέσα οι άνθρωποι έμαθαν ελληνικά γράμματα και έγιναν Έλληνες και τώρα στο Μοριά μας θυμίζει την σλαβική κατοχή κάτι –ίτσα, Βοστίτσα, Στεμνίτσα και τα λοιπά και μερικοί σαν τον πεθερό μου με γαλανά μάτια πανύψηλοι με μήλα και με ξανθιά μαλλιά. Έτσι είναι και η γυναίκα μου. Έτσι τους θυμόμαστε τους αδελφούς Σλάβους.
Στη Μακεδονία είναι λίγο διαφορετικά τα πράγματα. Η μεθόριος δημιουργεί θέματα. Να πω ότι πέρασαν από τρεις περιόδους σύγκρουσης, η μία ήταν καθαρά εκκλησιαστική. Οι οπαδοί του Οικουμενικού Πατριαρχείου με τους οπαδούς της εξαρχικής εκκλησίας, οι μεν και οι δε. Συνήθως συνέπιπταν οι μεν με τους ελληνικούς πληθυσμούς αλλά όχι πάντα και οι δε με τους βουλγαρίζοντες σλαβίζοντες πληθυσμούς, αλλά όχι πάντα.
Η δεύτερη φάση είναι η φάση του εθνοτικού του εθνικού πολέμου. Εκεί Βούλγαροι και Έλληνες, Σλάβοι πάσης κατηγορίας συγκρούονται για το μέλλον της Μακεδονίας σε ποιον θα ανήκει.
Και η τρίτη φάση που είναι η πιο κοντινή σε εμάς και αυτή είναι που εμπνέει το φόβο σε όλους αυτούς τους συμπαθείς συμπατριώτες μας που βγαίνουν και φωνάζουν «Η Μακεδονία είναι ελληνική, είναι πάντα και θα είναι» βεβαίως η ελληνική Μακεδονία θα είναι πάντα ελληνική, ασφαλώς. Αλλά αυτό είναι ταυτολογία, εν πάση περιπτώσει. Τους κατανοώ πραγματικά και θα σας πω γιατί.
Ο φόβος είναι κακός σύμβουλος αλλά υπάρχει. Υπάρχει στην ιστορία και μάλιστα της δημιουργεί μεγάλα προβλήματα, πολύ σοβαρά. Κάποτε θα άξιζε να κάνουμε μια συζήτηση για παράγοντα φόβο στην ιστορία, γιατί ο φόβος ανακατεύει την ιστορία.
Τι είναι ο φόβος στο μακεδονικό; Πρώτα απ' όλα ανταλλαγή των πληθυσμών. Ίσως σας ξαφνιάσει αυτό που θα πω αλλά η ημετέρα Μακεδονία έχει ένα πάρα πολύ μεγάλο πληθυσμό Ελλήνων της Μικράς Ασίας 700.000 περίπου Έλληνες εγκαταστάθηκαν στη Μακεδονία κυρίως γιατί εκεί υπήρχαν περιουσίες γηγενών Οθωμανών, μουσουλμάνων οι οποίοι εγκαταλείποντας την Ελλάδα άφησαν τις περιουσίες και αυτές τις πήραν οι πρόσφυγες. Αυτό δημιούργησε ένα τεράστιο ρήγμα στη Μακεδονία μεταξύ των γηγενών οι οποίοι προσέβλεπαν να πάρουν αυτοί και βέβαια δικαιολογημένα τις περιουσίες των Τούρκων και των επήλυδων οι οποίοι τις πήραν.
Μια πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου φιλοπροσφυγική, η οποία απομάκρυνε τους ντόπιους από το Φιλελεύθερο Κόμμα και δεν έχουμε μόνο ψηφοφόρους προς αργότερα το Κομμουνιστικό Κόμμα από τους ντόπιους, έχουμε και προς το Λαϊκό Κόμμα, αυτό είναι το ενδιαφέρον. Γιατί υπάρχει δυσαρέσκεια με τον βενιζελισμό.
Ο φόβος από τη μια, φόβος και από την άλλη.
Τώρα, οι επήλυδες οι πρόσφυγες παρά το γεγονός ότι στα μεγάλα αστικά κέντρα ήταν συνήθως Αριστεροί όπως ξέρουμε και ψηφοφόροι και των Φιλελεύθερων αρχικά αλλά και του ΚΚΕ αργότερα -το ΚΚΕ δημιουργήθηκε από τους πρόσφυγες, κακά τα ψέματα- στα μεγάλα αστικά κέντρα.
Στη Μακεδονία έχουμε το αντίθετο. Οι εγκατεστημένοι πρόσφυγες έγιναν αντικομμουνιστές. Γιατί; Γιατί φοβούνταν μια δεύτερη προσφυγιά. Όταν στο μεσοπόλεμο προέκυψε η θεωρία ή το δόγμα της Τρίτης Διεθνούς περί ανεξάρτητης Μακεδονίας και Θράκης, η ιδέα ήταν ότι αυτή θα γινόταν προσάρτημα μιας κομμουνιστικής μελλοντικά -όπως έγινε- Βουλγαρίας αρχικά, συνεπώς οι μη ντόπιοι δεν είχαν θέση εκεί. Μόνο οι «Μακεδόνες».
Αυτό και μόνο έκανε τους πρόσφυγες να τρέμουν την πιθανότητα να ξαναγίνουν πρόσφυγες για δεύτερη φορά και αυτό τους έκανε και εξαιρετικά συντηρητικούς στις πολιτικές τους πεποιθήσεις και δεν εννοώ τη Θεσσαλονίκη ή την Αθήνα ή το Βόλο, εννοώ τις αγροτικές περιοχές της Μακεδονίας.
Η σύγκρουση γηγενών ανεξαρτοσλαφίλων ας το πούμε ή σλαβοφώνων ή όπως θέλετε και προσφύγων, ήταν εμφανέστατη από την αρχή και κράτησε όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου και του πολέμου.
Στον πόλεμο επιτείνει το πρόβλημα αυτό όχι το σύνολο του ΚΚΕ, εκεί υπάρχει μια σύγκρουση μέσα στο ΚΚΕ ως προς τη μεταχείριση των Μακεδόνων γενικά και ως προς το δόγμα της Τρίτης Διεθνούς. Κάποτε πήγα να δω τον Χαρίλαο Φλωράκη με ένα φίλο μου για να μας πει τι έγινε αργότερα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου στο Δημοκρατικό Στρατό και τι μας είπε ο Φλωράκης; «α πα πα αυτά να μην τα συζητάτε, αυτά μας κάψανε, αυτά είναι… μη τα συζητάτε!».
Λέμε «Κύριε Πρόεδρε εμείς είμαστε ιστορικοί δεν θα κάνουμε πολιτική χρήση, θέλουμε να ξέρουμε ποια είναι η άποψή σας και η άποψη του Κόμματος τότε» λέει «μα τα ξέρουμε, τα πληρώνουμε ακόμη αυτά, οι βλακείες που κάναμε τότε να λέμε ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη. Εγώ ήμουν κατά αλλά ήμουν μικρός και τι να πω…» και τα λοιπά, μπορεί ναι μπορεί όχι, δεν ξέρω.
Το βέβαιο είναι πάντως ότι όντως ήταν ένα θέμα το οποίο τέθηκε από τις περιστάσεις γιατί βεβαίως ο Ζαχαριάδης δεν ήταν αυτόνομος, ούτε αυτόβουλος, έπαιρνε εντολές και είχε και μεγάλη συνεργασία αρχικώς με τους Γιουγκοσλάβους, με το τον Τίτο. Ποιος τον περιέθαλπε, ποιος του έδινε όπλα, ποιος τον βοηθούσε, ποιος επέτρεπε στο Δημοκρατικό Στρατό να μπαινοβγαίνει στη Γιουγκοσλαβία; Ο Τίτο.
Συνεπώς δεν νομίζω ότι είχε μεγάλο περιθώριο παρά να μιλάει για ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη. Αυτό νομίζω επέκτεινε την ανασφάλεια τουλάχιστον των εν Μακεδονία Ελλήνων Μακεδόνων και αυτό υπάρχει ακόμη.
Και άμα τους ψάξεις λίγο ακόμη και Αριστεροί αν είναι, θα σου πουν «ναι, αλλά…». Αυτό.
Να πω επίσης κάτι που είναι ήδη γνωστό ότι το αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου και ο διαχωρισμός μεταξύ ΚΚΕ και Τίτο από τη μια και Στάλιν από την άλλη, είναι συγκινητική η αφοσίωση στο Στάλιν γιατί δεν έδωσε τίποτε σχεδόν, ούτε καν την αναγνώρισή του προς το Δημοκρατικό Στρατό κι όμως οι άλλοι έλεγαν «Στάλιν» και έσταζε μέλι το στόμα τους, εν πάση περιπτώσει.
Όλα αυτά πρέπει να τα έχουμε υπόψη μας όταν κρίνουμε τους συνανθρώπους μας που βοούν, φωνάζουν και τρέμουν και φοβούνται.
Ευχαριστώ πάρα πολύ.
*Ο Θάνος Βερέμης είναι ιστορικός και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
