Η πολιτική για το αστικό περιβάλλον είναι ένας τομέας, που κατεξοχήν έχει να κάνει όχι με ζητήματα που μοιάζουν μακρυνά και αφηρημένα, αλλά με την άμεση καθημερινότητα των πολιτών. Στις πόλεις συγκεντρώνεται πλέον πάνω από το 50% του πληθυσμού της Γης -το ίδιο και στην Ελλάδα.
Η «φύση» του ανθρωπίνου είδους είναι κατεξοχήν η κοινωνική του φύση, οι άνθρωποι συνεχίζουν να έρχονται στις πόλεις όχι μόνο για εργασία, αλλά και γιατί είναι τόπος εκπλήρωσης των επιθυμιών, τόπος πολλαπλότητας ευκαιριών, επαφών, διαδραστικότητας. Οι πόλεις έχουν ιστορικά συνδεθεί με τις ίδιες τις έννοιες του πολίτη και της δημοκρατίας, καθώς και με την πολιτιστική και οικονομική ακτινοβολία μιας χώρας. Το πόσο λειτουργικές και ελκυστικές είναι οι πόλεις μας για κατοικία, εργασία, περιήγηση και επενδύσεις έχει αποφασιστική σημασία για την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία όλων, χωρίς κοινωνικούς αποκλεισμούς.
Ένα σύγχρονο πολιτικό κόμμα πρέπει, μέσω των εμπειρογνωμόνων του, να είναι σε στενή επαφή με τις κατακτήσεις κλάδων όπως η αρχιτεκτονική, η πολεοδομία και η χωροταξία, με τις καλές πρακτικές αλλων χωρών και να βρίσκει πεδία συνεργασίας με την τοπική αυτοδιοίκηση και τις ομάδες ενεργών δημοκρατικών πολιτών. Και αυτά να τα μεταφράζει σε πολιτικές προτάσεις και αποφάσεις για τη βελτίωση της ζωής στις πόλεις και στο εν γένει ανθρωπογενές περιβάλλον.
Το αστικό περιβάλλον έχει διαφορετικούς κανόνες από το φυσικό περιβάλλον. Δεν έχει να κάνει μόνο με το πράσινο και την καθαριότητα, όπως πολλοί νομίζουν, αλλά με πολλά περισσότερα που το καθιστούν βιώσιμο (sustainable) και μπορούν να συνοψιστούν σε μερικές βασικές αρχές :
Συμπαγής Πόλη: -ανάσχεση της ατέρμονης οικιστικής επέκτασης – κάλυψη των οικιστικών πιέσεων κατά προτεραιότητα μέσα στον υφιστάμενο αστικό ιστό- αύξηση της πυκνότητας - επανάχρηση γης και κτιρίων- αστικός ιστός χωρίς ασυνέχειες - επεκτάσεις μόνο με πολεοδομικά κριτήρια.
Αστικός σχεδιασμός βασισμένος στις μικτές, πολυλειτουργικές χρήσεις γης, -λειτουργική σχέση μεταξύ δομημένων και ελεύθερων χώρων - ορθολογική χωροθέτηση οχλουσών δραστηριοτήτων - αναβάθμιση και σωστή κατανομή των πράσινων χώρων μέσα στον αστικό ιστό (που εκτός από την αναψυχή βελτιώνουν και το μικροκλίμα και καταπολεμούν την θερμική ρύπανση)- ενθάρρυνση της αρχιτεκτονικής καινοτομίας - σεβασμός στην αρχιτεκτονική και ιστορική κληρονομιά - ενεργειακή θωράκιση κτιρίων.
Ανθρώπινη ποικιλότητα: ανάμειξη και αλληλεπίδραση ανθρώπων διαφορετικών προελεύσεων -αποθάρρυνση της δημιουργίας γκέτο.
Βιώσιμη κινητικότητα: δημόσιες συγκοινωνίες (κυρίως σταθερής τροχιάς), αποκατάσταση και επέκταση πεζοδρομίων και πεζοδρόμων, πεζή κίνηση και ποδηλασία.
Ενδεικτικά μερικές προτάσεις και καμπάνιες που μπορούμε να θέσουμε σε προτεραιότητα:
μελέτη και κριτική αποτίμηση των Ρυθμιστικών Σχεδίων Αθήνας, Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων, υπό το πρίσμα της βιωσιμότητας.
καμπάνια για την επανεξέταση/ περιορισμό της εκτός σχεδίου δόμησης.
προτάσεις για την εφαρμογή του κτηματολογίου.
παρέμβαση για την επανένταξη στο ΕΣΠΑ του project ανάπλασης της Πανεπιστημίου/ επέκτασης τραμ.
συνεργασία με τον Δήμο Αθήνας για τα προγράμματα “ΕΡΓΟ ΑΘΗΝΑ”, “Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης”, ΑθήναΧ4.
Παρεμβάσεις για το μέλλον έργων όπως τα έργα Φαληρικού όρμου, αξιοποίησης Ελληνικού, επέκτασης μετρό Αθήνας, μετρό Θεσσαλονίκης, πεδίο Άρεως κ.α
δράσεις κατά της αυθαίρετης στάθμευσης και της κατάληψης πεζοδρόμων και πεζοδρομίων.
προτάσεις για την βελτίωση και επέκταση των προγραμμάτων ενεργειακής αναβάθμισης των κτιρίων και παρέμβαση στο ΥΠΕΚΑ γι αυτά τα προγράμματα.
Σε όλα τα παραπάνω εύλογη είναι η στενή συνεργασία με τους Τομείς Περιβάλλοντος, Ενέργειας/Κλιματικής Αλλαγής και Μεταφορών/Υποδομών.
Ειδικότερα στην Αθήνα και Θεσσαλονίκη τον τελευταίο καιρό οι βανδαλισμοί έχουν φτάσει σε παροξυσμό. Κατοικίες και δημόσια κτίρια, ιστορικά κτίρια και πολύτιμα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, όπως η Καπνικαρέα, ακόμα και το μνημείο του αγνώστου στρατιώτη, έχουν υποστεί απίστευτη ρύπανση και βανδαλισμό, καταλήψεις, εμπρησμούς και κάθε είδους καταστροφές. Η Αθήνα βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας. Η πλειοψηφία των κατοίκων δυστυχώς φαίνεται μέχρι στιγμής ν’ αδιαφορεί για το δημόσιο χώρο. Πριν από οποιοδήποτε σχέδιο ανάπλασης πρώτο μέλημα κάθε πολίτη είναι η διαφύλαξη της αστικής μας κληρονομιάς, της ίδιας της εύρρυθμης ζωής μέσα στις πόλεις. Το ΠΟΤΑΜΙ πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες σε αυτή την κατεύθυνση.
Μια πόλη σε κατάσταση πολιορκίας
Σε μια στιγμή τόσο κρίσιμη για το σύνολο της χώρας και το άμεσο μέλλον της, ίσως μοιάζει δυσανάλογο να ασχολούμαστε με την πόλη, ωστόσο στην πόλη θα εξακολουθούμε να ζούμε οι περισσότεροι και μετά τις όποιες γενικώτερες εξελίξεις-ευνοϊκές ή καταστροφικές. Πέρα από τις ιδιομορφίες κάθε πόλης, ό,τι συμβαίνει στην Αθήνα αφορά λίγώτερο ή περισσότερο τις πόλεις σε όλη τη χώρα.
Η Αθήνα, και ιδιαίτερα το κέντρο της, η βιτρίνα της αστικής ζωής, βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας. Σωστός σχεδιασμός με Ρυθμιστικά, χρήσεις γής, αναπλάσεις, όλα όσα θα θέλαμε να δούμε να υλοποιούνται για τη βελτίωση της καθημερινότητάς μας, μοιάζουν σαν χλωμά φαντάσματα μπροστά στην ζοφερή πραγματικότητα: Μια πόλη όπου έχει κυριαρχίσει η ασχήμια, ο βανδαλισμός, η αυθαιρεσία, η ανομία.
Πρόσφατα διαπιστώσαμε για πολλοστή φορά, ότι μια κεντρική περιοχή, τα Εξάρχεια, είναι φέουδο κάποιων κατ' όνομα “αντιεξουσιαστών”, στην πραγματικότητα εξουσιαστών που εφαρμόζουν την δική τους ωμή εξουσία και εννοούν ν' αποφασίζουν αυθαίρετα ποιοί είναι και ποιοί δεν είναι δεκτοί στην επικράτειά “τους”. Κάτι σαν τους άγραφους νόμους του φαρ-ουέστ.
Κατοικίες και δημόσιοι χώροι, ιστορικά κτίρια και πολύτιμα μνημεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, υφίστανται καθημερινά απίστευτη ρύπανση και βανδαλισμούς.
Με την οποιαδήποτε αφορμή ομάδες επιδίδονται σε ιεροτελεστίες βαρβαρότητας, καίγοντας και καταστρέφοντας δημόσια και ιδιωτικά αγαθά.
Το πρόσφατο κύμα καταλήψεων και η αντιμετώπισή του από την πολιτεία, προοιωνίζει τα χειρότερα και για το μέλλον.
Παράλληλα οι αυθαίρετες καταλήψεις πεζοδρόμων και πεζοδρομίων από τροχοφόρα και εμπορικές δραστηριότητες καλά κρατούν.
Το χειρότερο όμως είναι ότι οι κάτοικοι της Αθήνας όλα αυτά τα δέχονται σαν να είναι κάτι φυσικό. Ελάχιστοι δείχνουν να ενδιαφέρονται για τον δημόσιο χώρο.
-Από τη μιά ένας κυνικός ατομισμός που εκφράζεται με την φροντίδα μόνο για την ατομική ιδιοκτησία -το σπίτι μου, το αυτοκίνητό μου.
-Από την άλλη μια μοιρολατρική υποταγή στα κακώς κείμενα του δημόσιου χώρου.
Είναι η νοοτροπία των ανθρώπων που δεν βλέπουν τις ευθύνες τους, αλλά τις εναποθέτουν πάντα στους “άλλους”. Που δεν διερωτώνται “τί μπορώ να κάνω εγώ για την πόλη μου”. Αλλά ούτε και προς την πολιτεία προβάλλουν αιτήματα για την πραγματική βελτίωση των συνθηκών της ζωής στην πόλη. Δεν έχουμε δει πχ. “κινήματα” υπέρ της δημόσιας συγκοινωνίας, αλλά αντίθετα “κινήματα” που την ζημιώνουν (όπως το πρόσφατο ανεκδιήγητο application που ειδοποιεί με τα κινητά τους τζαμοατζήδες πότε θα μπουν οι ελεγκτές σε μετρό ναο!). Είναι η νοοτροπία της “μαγκιάς” που βλέπει τις δημόσιες λειτουργίες της πόλης ως κάτι το περιοριστικό μιας κατά φαντασίαν ελευθερίας. Είναι η νοοτροπία που δεν αντιλαμβάνεται πως η τήρηση κανόνων για την εύρρυθμη λειτουργία της πόλης δεν είναι αυταρχισμός, αλλά δημοκρατία, γιατί ωφελεί όλους τους πολίτες και ιδίως τους λιγώτερο προνομιούχους. Αυτή η ίδια νοοτροπία έχει συμβάλλει τα μέγιστα στη γενικώτερη κρίση της χώρας και η πόλη είναι ένας καθρέφτης όπου αντανακλώνται και τα γενικότερα προβλήματα.
Πιστεύουμε ότι καμιά διατήρηση της αστικής μας κληρονομιάς και καμμιά ουσιαστική αναβάθμιση του αστικού μας περιβάλλοντος δεν μπορεί να γίνει χωρίς αλλαγή αυτής της νοοτροπίας, χωρίς την συμμετοχή των πολιτών. Ο Τομέας Πολιτικής για το Αστικό Περιβάλλον θα ξεκινήσει πλατιές καμπάνιες και παρεμβάσεις σε αυτή την κατεύθυνση. Έχουμε συναίσθηση ότι δεν είναι εύκολο. Θέλουμε να συνεργαστούμε και να ενθαρρύνουμε όλες τις κινήσεις και πρωτοβουλίες πολιτών που αποσκοπούν στην πραγματική βελτίωση του δημόσιου χώρου, μακρυά από λαϊκισμούς και στείρες καταγγελίες. Παράλληλα θέλουμε να συμβάλλουμε ενετγά στη διαμόρφωση αιτημάτων και παρεμβάσεων για τον ίδιο σκοπό σε όλα τα επίπεδα: κοινοβουλευτικό, δημοτικό, επίπεδο γειτονιάς.
Γιατί η πόλη είμαστε εμείς, οι κάτοικοί της.
Η ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΑΠΑΙΤΕΙ ΕΠΕΙΓΟΥΣΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΧΕΙΜΑΖΟΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΜΑΣ
Οι ελληνικές πόλεις, με χρόνια προβλήματα, όπως η έλλειψη εφαρμογής ενός συνεκτικού σχεδιασμού, οι πλημμελείς υποδομές, η παντελής έλλειψη προετοιμασίας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, καθώς και η ενδημική ανομία και οι βανδαλισμοί, έχουν τώρα να αντιμετωπίσουν και τις επιπτώσεις από προσφυγικές ροές βιβλικών διαστάσεων.
Αυτή τη στιγμή σχεδόν όλα τα έργα ανάπλασης και βελτίωσης των πόλεων έχουν παγώσει λόγω της οικονομικής καταστροφής, της ανικανότητας της απερχόμενης κυβέρνησης να αξιοποιηθούν τα κονδύλια του ΕΣΠΑ, αλλά και των ιδεοληψιών διαφόρων θεσμικών παραγόντων. Σε αυτές τις ελλείψεις έρχονται τώρα να προστεθούν, κυρίως στην Αθήνα, τον Πειραιά, τις νησιωτικές και τις παραμεθόριες πόλεις μας, οι έκτακτες ανάγκες που δημιουργούνται από την έλευση συντριπτικά μεγάλου αριθμού προσφύγων.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα βέβαια το έχουν αυτοί οι συνάνθρωποί μας που έρχονται κυνηγημένοι από τον πόλεμο και την ανείπωτη βαρβαρότητα για να σώσουν τη ζωή τους και τη ζωή των παιδιών τους. Μεγάλο όμως είναι και το πρόβλημα των κατοίκων. Οι ανεπάρκειες που χρόνιζαν σχετικά με αυτό το ζήτημα, τώρα έχουν πάρει οξύτατη μορφή όχι μόνο λόγω του τεράστιου προσφυγικού κύματος αλλά και λόγω της υποκρισίας και της ανικανότητας της απερχόμενης κυβέρνησης να προβλέψει και να διαχειριστεί το πρόβλημα στοιχειωδώς, όχι μόνο σε διεθνές και σε εθνικό , αλλά ούτε σε τοπικό επίπεδο : δεν υπάρχουν χώροι υποδοχής και άλλες δομές, ούτε επαρκείς διαδικασίες, με αποτέλεσμα τα κέντρα των πόλεων να υποβαθμίζονται τραγικά.
Αυτά τα παράλια που κάποτε υποδέχτηκαν τους Μικρασιάτες πρόσφυγες του '22, πλημμυρίζουν τώρα από νέα κύματα κατατρεγμένων. Δημόσιοι χώροι, πάρκα, πλατείες κατακλύζονται. Ο κοινωνικός ιστός δέχεται πλήγματα, ο φόβος αρχίζει να εγκαθίσταται.
Ωστόσο, η βελτίωση των συνθηκών για τους κατοίκους είναι άρρηκτα δεμένη με τη δημιουργία ανθρωπίνων συνθηκών για τους πρόσφυγες. Όσο οι πρόσφυγες ζουν μέσα στις πόλεις μας σε άθλιες συνθήκες, τόσο και η ποιότητα ζωής των πολιτών θα επιδεινώνεται, αφού καλούμαστε να ζήσουμε όλοι στον ίδιο ζωτικό χώρο.
Με συντονισμό όλων των υπηρεσιών κράτους, δήμων, ΜΚΟ, αλλά και τη συνεργασία των πολιτών πρέπει να δημιουργηθούν άμεσα χώροι πρώτης υποδοχής με τις συνθήκες εκείνες που υπαγορεύει όχι μόνον ο ανθρωπισμός αλλά και το Διεθνές Δίκαιο για τους πρόσφυγες. Και σε συνδυασμό με ταχύτατες διαδικασίες καταγραφής, ταυτοποίησης και χορήγησης ασύλου σε αυτούς που το δικαιούνται.
Όσο είναι απαραίτητη η αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε. για την ορθολογιστική κατανομή των προσφύγων μεταξύ τους ώστε να μην σηκώνουν δυσανάλογο βάρος μόνες τους οι χώρες εισόδου, άλλο τόσο είναι απαραίτητη και η αλληλεγγύη μεταξύ των ελληνικών πόλεων, ώστε να μην επιβαρύνονται μόνο τα νησιά και η Αθήνα - Πειραιάς. Κάποιοι Δήμοι, όπως ο Δήμος της Αθήνας έδωσαν ήδη το καλό παράδειγμα για την εξεύρεση και τον εξοπλισμό χώρων.
Είναι ειρωνεία, ο χώρος του Βοτανικού που προοριζόταν για την ανέγερση ενός λαμπρού αθλητικού συγκροτήματος, με το πράσινο και τους χώρους εμπορικής και ψυχαγωγικής δραστηριότητας που θα αναβάθμιζε ολόκληρη την υποβαθμισμένη περιοχή, σήμερα να χρησιμοποιείται για την προσωρινή εγκατάσταση ενός μικρού αριθμού προσφύγων. Πάλι καλά όμως που βρέθηκε και χρησιμοποιήθηκε για καλό σκοπό. Ωστόσο είναι σταγόνα στον ωκεανό. Επείγει να βρεθούν άμεσα και να διαμορφωθούν κατάλληλα και άλλοι χώροι, άδεια στρατόπεδα, εγκαταλελειμμένα κτήρια ξενοδοχείων, καταστημάτων, βιομηχανικών χώρων. Σε περιοχές που δεν έχουν τη δυνατότητα γρήγορης δημιουργίας τέτοιων χώρων, θα πρέπει να εγκατασταθούν τουλάχιστον κάποια περίπτερα ενημέρωσης/ταυτοποίησης και άλλα για τις πρώτες βοήθειες στους τόπους που έχουμε τη μαζικότερη προσέλευση προσφύγων. Επίσης ειδικές διευκολύνσεις κινητικότητας για την μετάβαση των προσφύγων στις μονάδες υποδοχής ή στα σημεία πρώτης βοήθειας /πληροφόρησης, χωρίς πρόσθετη ταλαιπωρία για τους ίδιους αλλά και χωρίς να επιβαρύνονται τα αστικά μέσα συγκοινωνίας.
Αλλιώς η κατάσταση στα κέντρα των πόλεων θα χειροτερεύει και η καθημερινότητα όλων θα γίνεται αφόρητη με πολύ επικίνδυνες επιπτώσεις σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο.