1. Η ομιλία του Σταύρου Θεοδωράκη στην έναρξη ήταν, νομίζω, η καλύτερη ομιλία Έλληνα πολιτικού αρχηγού εδώ και πολλά χρόνια. Οχι για τη ρητορική της, αλλά για την ουσία της. Η ανάλυσή του για τις παθογένειες της Ελλάδας και για τις αιτίες της κρίσης πλησιάζει αυτά που γράφουν οι πιο σοβαροί αναλυτές του μεταρρυθμιστικού χώρου. Δεν τα φορτώνει ούτε γενικά στον καπιταλισμό και την αγορά, ούτε γενικά στο μεγάλο κράτος. Αλλά στον τρόπο που λειτουργεί το συγκεκριμένο κράτος, και τα συγκεκριμένα επιχειρηματικά μοντέλα της μεταπολίτευσης.
Εστιάζει στη «ρουσφετοκρατία», έναν αδόκιμο όρο που σημαίνει τις πελατειακές σχέσεις και τις ομάδες ειδικών συμφερόντων που καταλύουν κάθε γενική στόχευση της δημόσιας πολιτικής. Στα κόμματα που συνειδητά αναπαράγουν αυτό το σύστημα. Στον λαϊκίστικο λόγο που κατασκευάζει πλασματικούς εχθρούς για να μην αλλάξει τίποτε το ουσιαστικό για τους προνομιούχους. Καταδικάζει τον διχαστικό λόγο (αν και έχει κι ο δικός του μερικούς «εχθρούς») και προκρίνει τον λόγο των προτάσεων και των λύσεων.
Θεωρεί ότι η ανάπτυξη θα έρθει κυρίως από ανταγωνιστικές, εξωστρεφείς, έντιμες επιχειρήσεις, δηλαδή από τον υγιή ιδιωτικό τομέα, που εμποδίζεται από το δυσλειτουργικό κράτος. Ότι το μεγάλο ζητούμενο για τις κρατικές υπηρεσίες είναι η αποτελεσματικότητα, που είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένη με την αξιοκρατία. Ότι το κράτος πρέπει να παρέχει τα πολύ βασικά σε όλους («Κανείς στον δρόμο, κανείς χωρίς τροφή, εκπαίδευση και περίθαλψη»). Αλλά δεν μπορεί να συνεχίσει να χρηματοδοτεί προνόμια και να υπερφορολογεί εργαζόμενους και επιχειρήσεις.
Η ρητορική του δεν είναι τέλεια, έχει αδεξιότητες και εκφράσεις που ξενίζουν. Αλλά ήταν συνολικά μια ομιλία με ραχοκοκαλιά και σαφή στόχευση, εκείνη που λείπει σήμερα από τα δυο μεγαλύτερα κόμματα. Και φυσικά ήταν ανοιχτή πολιτική ομιλία, όχι διάλεξη, ούτε άρθρο.
2. Οι σύνεδροι. Παρακολούθησα τη θεματική συνεδρία για την Εργασία, που στην ουσία ήταν γενικότερα για την οικονομία και ανάπτυξη. Μίλησαν 33 σύνεδροι για 3-4 λεπτά ο καθένας (παρεμπιπτόντως, το χρονοδιάγραμμα έναρξης και λήξης τηρήθηκε εντυπωσιακά καλά -- ούτε στην Αγγλία τέτοια πράγματα). Οι 25 περίπου ήταν οικονομικά ενεργοί στον ιδιωτικό τομέα, κάθε είδους: μικροεπιχειρηματίες, στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων, ένας εξαιρετικός πρόεδρος σωματείου των αεροδρομίων. 2-3 ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, όπως ένας έμπειρος εφοριακός-ελεγκτής από τη Θράκη. Τέσσερις ήταν καθηγητές περιφερειακών πανεπιστημίων, που δεν τους είχα συναντήσει στον δημόσιο λόγο μέχρι τώρα, και μιλούσαν πρακτικά και με σαφήνεια. Γενικό χαρακτηριστικό όλων των συνέδρων: ήξεραν για τι πράγμα μιλούσαν, δεν είχαν ξύλινο λόγο, είχαν αυτοπεποίθηση, δεν κολάκευαν, δεν γκρίνιαζαν, είχαν έρθει για να γίνει δουλειά. Η σύνθεση αυτής της συνεδρίας παρέπεμπε σαφώς σε ένα φιλελεύθερο, φιλοεπιχειρηματικό κόμμα, χωρίς όμως ακραίες καταγγελίες ούτε αιτήματα για επιδοτήσεις. Θα μπορούσαν να είναι και στη Δράση ή στη Δημιουργία Ξανά, αλλά ήταν δύο κλικ πιο προσγειωμένοι και θετικοί.
Στην ολομέλεια αργότερα παρακολούθησα άλλους 15 περίπου σύνεδρους πριν να φύγω. Εκεί υπήρχαν δυο-τρεις γραφικοί ή έξαλλοι, αλλά ο κανόνας ήταν περίπου όπως και πριν.
Συμπέρασμα: νομίζω ότι αυτό το σώμα συνέδρων δεν θα το χειραγωγήσει εύκολα κανένας. Ως πρακτικοί άνθρωποι, θα συνεργαστούν, θα συμβιβαστούν και θα έχουν υπομονή σε ό,τι κρίνουν ότι είναι πρόχειρο ή άστοχο ή και ιδιοτελές, αλλά δεν θα παραμείνουν από κομματικό πατριωτισμό, ούτε από προσωπολατρεία, ούτε για να κάνουν κομματική καριέρα -- στη μεγάλη πλειονότητά τους. Ο πήχυς είναι ψηλά για τον Σταύρο και την (μελλοντική) ηγετική ομάδα. Για να τους κρατήσουν, πρέπει να μείνουν στον στόχο των ουσιαστικών αλλαγών, και να φέρνουν αποτελέσματα.
3. Η ομάδα. Αυτό που λείπει ακόμα από το Ποτάμι, και αυτό είναι η μεγαλύτερη αδυναμία του, είναι μια ομάδα με εσωτερική συνοχή που θα τραβήξει το κουπί. Τέτοιες ομάδες δεν χτίζονται αμέσως, ούτε μέσα από τυπικές διαδικασίες. Το γεγονός είναι ότι ο Σταύρος ξεκίνησε ουσιαστικά μόνος του, ή πιο σωστά με λίγους έμπιστους ανθρώπους που όμως δεν ήταν διατεθειμένοι να μπουν με τα μπούνια στο παιχνίδι όπως μπήκε αυτός (εξαιρώ έναν ή δύο πολύ νεότερους συνεργάτες του). Στους τέσσερις μήνες που μεσολάβησαν, δεν φαίνεται να έχουν συγκεντρωθεί γύρω του αυτοί οι δέκα-δεκαπέντε ικανοί και εργατικοί τύποι που θα παρατήσουν ό,τι άλλο κάνουν, θα γνωριστούν καλά μεταξύ τους, και θα αναλάβουν ουσιαστικές ευθύνες.
Ο Σταύρος εκτιμώ ότι έχει εντυπωσιακές ικανότητες. Ακούει με προσοχή τους συνομιλητές του, τους σέβεται, καταλαβαίνει γρήγορα τις νέες ιδέες, και τις συνθέτει εύκολα. Έχει επίσης δείξει έμπρακτα ότι είναι καλός ηγέτης στη μικρή κλίμακα, στα πρότζεκτ δηλαδή που δεν έχουν ανάγκη πάνω από έναν να παίρνει όλες τις αποφάσεις και όπου μπορεί να διορθώνει ο ίδιος και τα μικρά λάθη. Αλλά ένα κόμμα, για να πετύχει, έχει πολύ μεγαλύτερες ανάγκες ηγεσίας και διοίκησης από όσο μπορεί να καταφέρει ένας άνθρωπος. Τώρα λοιπόν πρέπει να φέρει γύρω του κι άλλες ισχυρές προσωπικότητες, να τους αφήσει να δεθούν σαν ομάδα, να έχουν πεδίο πρωτοβουλίας, να κάνουν τα δικά τους λάθη, και να έχουν τις δικές τους ευθύνες. Είναι μια διαφορετική πρόκληση ηγεσίας, που κι αυτός θα πρέπει να τη μάθει δοκιμάζοντας.
Το Συνέδριο έγινε πριν να δημιουργηθεί η ηγετική ομάδα, αυτή που θα έδινε ένα πιο σταθερό στίγμα, πριν να ανοιχτεί σε διαδικασίες εκατοντάδων, άγνωστων μεταξύ τους, ψηφοφόρων. Με αυτή την έννοια, έγινε πολύ νωρίς. Γι' αυτό θεωρώ σωστό ότι ο «Επικεφαλής» έχει ακόμα αυξημένες εξουσίες για να σχηματίσει τα όργανα, να διαλέξει πρόσωπα που μπορούν να αλληλοσυμπληρώνονται και να συνεργάζονται. Το ζητούμενο δεν είναι οι τυπικές διαδικασίες, είναι οι άτυπες σχέσεις που ξεχωρίζουν τις δυναμικές ομάδες από τις νωθρές και δυσλειτουργικές.
Αυτό το ξέρουμε όσοι δουλεύουμε με startups. Το Ποτάμι είναι το πιο ελπιδοφόρο πολιτικό startup που έχει εμφανιστεί μέσα στην κρίση. Όσοι θέλουμε να πετύχει, αλλά δεν μπαίνουμε στα δύσκολα νερά του, ας το αξιολογούμε ρεαλιστικά, με κατανόηση για τις δυσκολίες, και αισιοδοξία για τις προοπτικές.
