Πριν από τριάντα χρόνια, ο αείμνηστος φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης είχε δώσει συνέντευξη Τύπου στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών. Αιχμηρός ο λόγος του, ως συνήθως, καυτηρίασε την παθολογία της ελληνικής πολιτικής: «Η Ελλάδα», είπε, «δεν είναι μια πολιτική κοινωνία, αλλά ένα είδος τεράστιας οικογένειας, που μέσα της επικρατούν υστερικές κραυγές του τύπου: “Τι μου έκανες, εγώ που σου είχα δώσει τόσα” κ.λπ. […] Δεν υπάρχει πολιτική στην Ελλάδα, υπάρχει προσωπολογία, κουτσομπολιό […]».
Αμφιβάλλω αν θάλεγε κάτι διαφορετικό σήμερα - αυτό είναι το διαρκές δράμα μας. Στον τόπο που γεννήθηκε η πολιτική και η σκέψη, ζούμε, εδώ και δεκαετίες, τον εξευτελισμό της πολιτικής και την αποσάθρωση της σκέψης. Η οξεία οικονομική κρίση από το 2010 και μετά οδήγησε στον περαιτέρω εκφυλισμό του ήδη χαμηλής ποιότητας πολιτικού διαλόγου. Δεν είναι μόνον η είσοδος της νεοναζιστικής αλητείας στο Κοινοβούλιο, αλλά και η αχαλίνωτη άνοδος της φαιδρότητας, της ασυναρτησίας, και του καιροσκοπισμού στις τάξεις των πολιτικών εκπροσώπων μας. Δεν είναι πρωτόγνωρα φαινόμενα, όπως λένε μερικοί από άγνοια, προχειρότητα ή ιδιοτέλεια. Είναι όμως πιο έντονα και, οπωσδήποτε, αναντίστοιχα με το μέγεθος των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε.
Δείτε πρώτα τη φαιδρότητα – σκορπά το γέλιο και παράγει τηλεοπτικό θέαμα. «Είσαι γραφική και γελοία. Σούργελο. Άιντε από δω», λέει ο βουλευτής της ΝΔ κ. Οικονόμου (παλαιότερα του ΠΑΣΟΚ, κατόπιν της ΔΗΜΑΡ!) στη βουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ (εκλεγείσα με την «Ένωση Κεντρώων»!) κ. Μεγαλοοικονόμου, σε τηλεοπτική εκπομπή. «Είσαι γελοίος», του απαντά ωρυόμενη η βουλευτής. Σε ομιλία της στη Βουλή, η κ. Μεγαλοοικονόμου εκφράζει παραληρηματικά την πικρία της σαν να ανοίγει την ψυχή της σε στενό οικογενειακό κύκλο. Γεμάτη θυμό, μοιράζεται πολιτικό κουτσομπολιό (ποιος έταξε τι σε ποιόν) με την εθνική αντιπροσωπεία. «Είχα προσφορές» και από άλλα κόμματα, είπε, αλλά προτίμησε τον ΣΥΡΙΖΑ. Η ζωή μιμείται την τέχνη: είναι δύσκολο να την παρακολουθείς και να μη σκεφθείς την Εμμανουέλα Γρουμπουλάκη του Λαζόπουλου!
Χωρίς λογικό ειρμό
Η φαιδρότητα συμβαδίζει με την ασυναρτησία – την έλλειψη λογικού ειρμού στη σκέψη και την απουσία συνοχής στις πράξεις ενός ανθρώπου. Άλλα λένε, άλλα εννοούν, άλλα κάνουν. Ο σοβαρός μεριμνά, συνήθως, για τη λογική του συγκρότηση· ο φαιδρός, είτε από έλλειψη αυτεπίγνωσης, είτε από αυταρέσκεια, αδιαφορεί. Το 2018, ο βουλευτής Φωκάς (εκλεγείς με την «Ένωση Κεντρώων»), έχοντας εκστομίσει, ατιμωρητί, το χυδαίο «να καεί, να καεί, το μπ…ο η Βουλή», διαβεβαίωνε: «δεν έχω άλλο αφεντικό από τον Λεβέντη». Το 2019, αφού προσχώρησε στους ΑΝΕΛ, διακηρύσσει περιχαρής: «είναι παλληκάρι ο Καμμένος». Ο βουλευτής Παπαχριστόπουλος, όσες φορές υποσχέθηκε με στόμφο ότι θα παραδώσει την έδρα του, άλλες τόσες ξεδιάντροπα την αθέτησε (τελικά παραιτήθηκε από βουλευτής την περασμένη Παρασκευή αφού είχε διαγραφεί από τους ΑΝΕΛ). Ο βουλευτής Ζουράρις, έχοντας δώσει ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση Τσίπρα, καταδίκασε τη συμφωνία των Πρεσπών ότι «ακρωτηριάζει» τον εθνικό κορμό· εμπιστεύεται, δηλαδή, μια κυβέρνηση που «σακατεύει» τη χώρα! Η εικόνα ασυναρτησίας συμπληρώνεται με εκείνους τους βουλευτές των ΑΝΕΛ που ανήκουν και στη συμπολίτευση και στην αντιπολίτευση! Η ελληνική πολιτική απέκτησε κβαντικές ιδιότητες: η πολιτική θέση ενός βουλευτή είναι απροσδιόριστη· συγκεκριμενοποιείται μόνο όταν τίθεται υπο παρατήρηση!
Ο κοινοβουλευτικός εκφυλισμός ολοκληρώνεται με τον καιροσκοπισμό – κάνω ό,τι με συμφέρει, ανάλογα με τις ευκαιρίες που μου παρουσιάζονται. Το εξέφρασε ωμά ο κ. Ζουράρις: «εγώ κάνω όποτε θέλω, ό,τι θέλω». Τα παραδείγματα κομματικών μετεγγραφών είναι τόσα πολλά που είναι δύσκολο να τα θυμηθείς όλα: από τον Φωτήλα, τη Μάρκου, τον Θεοχάρη, και τον Δανέλλη μέχρι τον Καρρά, τον Φωκά, τον Αμυρά και τον Ψαριανό (η λίστα δεν είναι εξαντλητική).
Τι κοινό έχουν οι περισσότεροι; Προδίδοντας το άγραφο συμβόλαιο εμπιστοσύνης με τους ψηφοφόρους τους, εγκαταλείπουν το κόμμα με το οποίο εκλέχθηκαν, το οποίο συνήθως είναι μικρό, με περιορισμένες δυνατότητες εκλογικής επιτυχίας, για να ενταχθούν σε ένα μεγάλο, που τους παρέχει περισσότερες πιθανότητες πολιτικής σταδιοδρομίας. Η ΝΔ και ο ΣΥΡΙΖΑ, ως κόμματα εξουσίας, είναι οι πλέον ωφελημένοι: οι καιροσκόποι ευδοκιμούν όσο υπάρχει πολιτική αγορά που τους παρέχει ευκαιρίες.
Συγκάλυψη
Βεβαίως, η απαξία που συνοδεύει τον καιροσκοπισμό πρέπει να συγκαλυφθεί, γι’ αυτό οι καιροσκόποι επενδύουν τις επιλογές τους με διακηρύξεις πίστης σε ιδεώδη – «το καλό της πατρίδας» (Φωκάς), «μεταρρυθμίσεις» (Μάρκου, Θεοχάρης), κλπ. Χωρίς την ιδεολογική συγκάλυψη, ο καιροσκόπος ξεγυμνώνεται: για να μη γίνουν ορατά τα κίνητρά του, επιδίδεται σε γλωσσικές κατασκευές που τα μεταμφιέζουν. Υπάρχουν και οι κενολόγοι, που δεν νοιώθουν καν την ανάγκη εξηγήσουν την αποστασία τους, όπως ο Ψαριανός. Γιατί έφυγε από το «Ποτάμι», ενώ διερρήγνυε τα ιμάτιά του ότι δεν θα το έκανε; «Εύχομαι σε όλους μας καλή συνέχεια και καλύτερες επιλογές εις το εξής»!
Φαιδρότητα, ασυναρτησία και καιροσκοπισμός συνήθως πάνε πακέτο. Η ιλαρότητα που σκορπά ο φαιδρός πολιτικός παράγεται από τη διάσταση της πραγματικής από την αναμενόμενη συμπεριφορά (κλασικό στοιχείο στις κωμωδίες) ή από την ασυναρτησία του. Στην κλασική βρετανική κωμωδία «Μάλιστα κ. Υπουργέ», ο υπουργός Χάκερ μας κάνει να γελάμε, εν μέρει γιατί, επιδιώκοντας το πολιτικό συμφέρον του, φάσκει και αντιφάσκει, χωρίς, συχνά, να το αντιλαμβάνεται! Η ασυναρτησία είναι προϋπόθεση του πολιτικού καιροσκοπισμού. Στο μέτρο που ο καιροσκόπος ενδιαφέρεται κυρίως για το συμφέρον του, δεν δεσμεύεται από τις απαιτήσεις του ορθού λόγου – δεν νοιάζεται να προσδώσει αφηγηματική συνοχή στη συμπεριφορά του. Σε μια ώριμη δημοκρατία, εξοστρακίζεται. Σε μια ανώριμη επιβραβεύεται.
Η πολιτική, γράφει ο Καστοριάδης, είναι ο διαυγής (ανα)στοχασμός πάνω στους θεσμούς της κοινωνίας και τις επιλογές που καλούμαστε συλλογικά να κάνουμε. Απαιτείται λογική σκέψη, αμοιβαία κατανόηση, δημόσια λογοδοσία, και έγνοια για το κοινό καλό. Η πολιτική μας ζωή δεν χαρακτηρίζεται από αυτά. Ετοιμαστείτε να δείτε και τον Βελόπουλο στην επόμενη Βουλή.
*Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick